Czym jest eradykacja?
Terminem „eradykacja” określa terapię, która polega na całkowitej eliminacji niechcianego drobnoustroju z organizmu. Na przykład bakterię Helicobacter pylori usuwa się z błony śluzowej żołądka, żeby wyleczyć choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy oraz przeciwdziałać ewentualnym nawrotom tych schorzeń.
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, bakterią Helicobacter zainfekowane jest aż 70 proc. populacji w krajach rozwijających się i ok. 30 proc. populacji w krajach wysokorozwiniętych. Nie w każdym zakażonym organizmie rozwija się jednak proces chorobotwórczy.
Metody eradykacji i przebieg terapii
Leczenie eradykacyjne wykorzystuje środki powstrzymujące wydzielanie kwasów trawiennych w żołądku. Do tego celu zwykle stosowane są leki z tzw. grupy inhibitorów pompy protonowej, a także dwa antybiotyki: amoksycylina i metronidazol. Kuracja eradykacji trwa ok. 2 tyg. Podczas niej leki należy przyjmować 2 razy na dobę. Gdy lekarz stwierdzi, że terapia nie jest efektywna, czyli że po jej przeprowadzeniu nadal helicobacter pylori dalej znajduje się w organizmie – leczenie kontynuuje się, ale już z użyciem innego zestawu antybiotyków. Na ogół to gastrolog zaleca stosowanie tetracykliny i metronidazolu oraz amoksycyliny i lewofloksacyny.
Jeśli i tym razem terapia nie okaże się skuteczna – trzeba dokonać oceny wrażliwości drobnoustroju na stosowane antybiotyki. Następnie lekarz ustali dawki według uzyskanych wyników. Potwierdzenie, czy eradykacja usunęła całkowicie Helicobacter pyroli – gdy objawy chorobowe ustąpiły, lub zmniejszył się stopień ich nasilenia, nie jest konieczne. Jednak testom sprawdzającym koniecznie muszą poddać się pacjenci z krwawieniem wrzodowym.
Do oceny efektywności kuracji służą m.in. metody nieinwazyjne. Są to testy oddechowe oraz testy wykrywające obecność antygenów bakterii w stolcu. W rozpoznaniu rozwoju Helicobacter w organizmie wykorzystuje się też test urazowy. Wykazuje on właściwą czułość, ale wymaga pobrania wycinka tkanki z żołądka inwazyjną metodą endoskopową.
Wskazania do podjęcia eradykacji
Do głównych wskazań do eradykacji należy choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. Ta metoda wspiera również terapię powikłań schorzeń wrzodowych, takich jak krwawienia czy przedziurawienia wrzodów. Zaleca się również usunąć Helicobacter przed leczeniem niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi NSLPZ , ale tylko w przypadku, jeśli zaplanowano dłuższą kurację. Eradykację stosuje się również u pacjentów z silnymi zmianami zapalnymi śluzówki żołądka i dwunastnicy, polipami gruczołowymi i hiperplastycznymi, w stanach przedrakowych żołądka, lub gdy rak wystąpił u członka rodziny, a także po resekcji żołądka.
Poleca się ją chorym z problemami z niedokrwistością na tle niedoboru żelaza oraz tych pacjentów, u których występuje niedobór wit. B 12. Wskazaniem jest także chłoniak żołądka MALT, jednak w przypadku jego rozwoju na tle infekcji Helikobacter pylori. Objawy, takie jak dolegliwości bólowych albo uczucia pełności i dyskomfortu w górnej partii brzucha, mogą oznaczać konieczność zdiagnozowania tzw. dyspepsji czynnościowej, czyli niestrawnością. Dyspepsję można leczyć za pomocą eradykacji, jeśli wcześniejsze terapie okażą się nieskuteczne.
Przeciwwskazania do eradykacji
Przeciwwskazaniem do eradykacji jest na pewno krwawienie z przewodu pokarmowego. W takim wypadku terapię należy odroczyć do momentu ustania krwawień.5 Istnieją również jednostkowe przeciwwskazania co do stosowania niektórych antybiotyków. Przepisuje je jednak lekarz, który dobiera odpowiednie medykamenty indywidualnie do potrzeb pacjenta.
Lekarz specjalista rozważy także, czy terapia jest konieczna, ponieważ sama obecność Helicobacter pylori w żołądku nie jest konieczna do jej usunięcia. Jego ocena opiera się na analizie stwierdzonych u pacjenta dolegliwości i/lub schorzeń. Gdy nie występują objawy kliniczne choroby wrzodowej lub niebezpieczeństwo rozwinięcia się choroby nowotworowej jest znikome, a jedynie rozpoznano przewlekłe, powierzchowne zapalenie żołądka –wtedy zwykle eradykacja nie jest konieczna.6 Nie wolno nam jednak zapominać, że tak duży odsetek ludności zainfekowanej H. pyroli wiąże się z ogromnym ryzykiem nawrotów zakażenia.
Jak się przygotować do eradykacji?
Szczególnych przygotowań przed wykonaniem wymagają jedynie testy diagnostyczne7 i te sprawdzające skuteczność leczenia. Przed badaniem oddechowym pacjent powinien być na czczo przez minimum 6 godzin. Jeśli chory zażywa jakieś antybiotyki – musi odczekać minimum miesiąc po zakończeniu kuracji.
Dopiero wtedy może poddać się testom oddechowym. Kiedy pacjent leczy się solami bizmutu, również zobowiązany jest przerwać terapię na miesiąc przed testem. Gdy przyjmuje inhibitory pompy protonowej, musi zaprzestać ich przyjmowania na tydzień przed badaniem. Natomiast jeśli zażywa H2 blokery, należy odstawić je na 2-3 doby przed testem.
Przed wykonaniem testu z kału również należy zaniechać kuracji antybiotykami, solami bizmutu lub inhibitorami pompy protonowej, ale tylko na 2 tyg. Przed planowanym badaniem.
Test urazowy jest przeprowadzany podczas gastroskopii, więc pacjent musi przygotować się tak, jak do badania gastroskopowego. Ta metoda wykrycia obecności bakterii Helicobacter wymaga również diety ścisłej na 8 godz. przed badaniem. Nie wolno wtedy przyjmować żadnych pokarmów, a 4 godz. przed gastroskopią nie powinno się również pić napojów, palić papierosów, ani nawet nie żuć gumy.
Korzyści płynące z eradykacji
Eradykacja bakterii Helicobacter to zmniejszenie ryzyka rozwinięcia się bardzo wielu chorób, takich jak zapalenia żołądka typu B czy wystąpienia wrzodów trawiennych. Badacze szacują, że H. pyroli przyczynia się do powstania aż ok. 80 proc. chorób wrzodowych żołądka i 90 proc. schorzeń wrzodowych dwunastnicy.8 Metodę tę stosuje się w terapii wyżej wymienionych schorzeń oraz w celu zapobiegania ich kolejnym nawrotom.
Eradykacja nie tylko pomaga leczyć powikłania chorób wrzodowych żołądka i dwunastnicy, zmniejsza również ryzyko wystąpienia nowotworu, zwłaszcza u osób w grupie wysokiego ryzyka. Łagodzi stany zapalne śluzówki żołądka i dwunastnicy, a także eliminuje objawy niestrawności. Stosowanie tej metody w przypadku dyspepsji wciąż jednak budzi kontrowersje w środowisku medyczny.
